ΣΥΜΠΟΝΕΣΑΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ... τούτη όμως η δοκιμασία εδώ θα κρατήσει πολύ..-

ΚΑΝΕΝΑΣ αναγνώστης ή μελετητής, αλλά κυρίως ιστορικός ερευνητής δεν θ' αγγίξει τον πυρήνα της αλήθειας και δεν θ΄ αναδιφήσει τις σωστές διαστάσεις της πραγματικότητας, αν δεν εξετάσει προηγουμένως και την προγενέστερη περίοδο, πριν δηλ. από τις αναταράξεις. Επιπλέον το προσωπικό, το συναισθηματικό, το σκόπιμο, το αποσπασματικό, το συμπτωματικό, το τυχαίο, το μεμονωμένο, οι αγκυλώσεις, οι ζοφερές πλευρές, η απόκρυψη μερικών ψηφίδων της συνολικής εικόνας, αλλά όλως ιδιαίτερα το υποκειμενικό και το προγονικό σύνδρομο είναι κακοί σύμβουλοι της ιστορίας.

Όλη η σχετική βιβλιογραφία παντιόθεν επίσημη και μη, ακόμα και αυτοπτών μαρτύρων και μεταγενεστέρων μελετητών στρέφεται και εξαντλείται σε ένα μικρό χρονικό διάστημα (1900 -1905) ως βαρύγδουπο συμβάν στο περιπλοκάδι των ανταπαραθέσεων και τις παγκόσμιες ανακατατάξεις, χωρίς την αναγκαία διαχρονική σύνδεσή του. Και όχι μόνον αυτό! περιστρέφεται  κυρίως ολόπλευρα (άλλοτε οι Βούλγαροι και σήμερα ασυγκρίτως  περισσότερα τα Σκόπια ) γύρω από το Μακεδονικό Αγώνα. 

Για τους πρωταγωνιστές των αντίπερα γίνεται συνοπτική  αναφορά στο λήμμα:   Ντάμιεν Γκρούεφ που όμως διαγράφτηκε  από διαχειριστή της Βικιπαίδειας της ελληνικής βέβαια παραπέμποντας μέσω της φωτογραφίας του στην Μακεδονική  διάβαζε σλαβομακεδονική Βικιπαίδεια. Επαναφέρω ένας μέρος μέσω άλλου πρωταγωνιστή  του Ρίστο Ταρτάτσεφ^[1]  (κλικ στη μπλε σήμανση.}

Προεισαγωγικώς περιορίζομαι σ΄ένα ΚΥΡΙΑΡΧΟ γεγονός που προδίκασε αποφασιστικά αν όχι αποκλειστικά τις περαιτέρω εξελίξεις (αντιπαραθέσεις και ένοπλες συγκρούσεις) και σε δύο αποσπάσματα αφηγήσεων ενός διακεκριμένου περιηγητή εκείνης της εποχής.

Το 1872 το Οικουμενικό Πατριαρχείο συγκάλεσε Σύνοδο και κήρυξε την Βουλγαρική Εξαρχία σχισματική. Στη Μεγάλη Σύνοδο που συγκλήθηκε από τον Πατριάρχη Άνθιμο τον ΣΤ΄ καταδικάζονταν ο εθνοφυλετισμός.

Ο «΄Ορος» της Συνόδου «αποκηρύττει, κατακρίνει και καταδικάζει τον φυλετισμόν τουτέστι (αυτό είναι) τας φυλετικάς διακρίσεις και τας εθνικάς έρεις και διχοστασίας εν τη του Χριστού Εκκλησία… τους δε παραδεχομένους τον τοιούτον φυλετισμόν.... κηρύττει αλλοτρίους της Εκκλησίας σχισματικούς». ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΓΕΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. Εκδόσεις ΤΕΡΤΙΟΣ-ΚΑΤΕΡΙΝΗ. Αρχιμ. Ανδρέας Νανάκης.

Ουδέν ακριβέστερον και προφητικότερον.

Η διαφοροποίηση με το σχισματικό-βουλγαρικό διεμβολίζει την ειρήνευση  μεταξύ ομοδόξων, προκαλεί αντιπαλότητα, διχάζει τη θρησκευτική συμπόρευση και συμπαρασύρει πλέον και το γλωσσικό σύμμεικτο προφορικό ιδίωμα  (ανέγγιχτο από τους αναλυτές μέχρι σήμερα και θολό σαν φάντασμα) και του δίδεται πλέον βουλγαρική χροιά. Η σύσταση της Εξαρχίας ήταν το πρωτεύων για τα δεινά που επακολούθησαν, τα λοιπά παρεμπίπτοντα.

Η μετάστασις των σλαυοφώνων της περιφερείας Μελενοίκου εις το σχίσμα και η εισαγωγή της σλαυωνικής γλώσσης εις τας εκκλησίας δεν συνετελέσθη άμα τη ιδρύσει τη Βουλγαρικής Εξαρχίας. Ως προκύπτει εκ των αρχείων της Κοινότητος Μελενοίκου κατά το 1895 υπήρχον 25 ορθόδοξα χωρία (Πατριαρχικά) στο Δεμίρ-Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο) εν τω καζά Μελενοίκου. Αναμνήσεις από το Μελένοικο, Κωνσταντίνος Τσώπρος.* Έκδοση Institute for Balkan Studies.

Ας δούμε όμως πως περιγράφει στο οδοιπορικό του στη Μακεδονία και συγκεκριμένα σε τρία χωριά της Καστοριάς Βορειανατολικά της λίμνης της, που επισκέφθηκε τον Αύγουστο του 1892  o Victor Berard, Οδοιπορικό στη Μακεδονία Κεφ. ΙΙ ( Χ Δέκατο), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΡΟΧΑΛΙΑ.

...Κι ύστερα είναι και οι Βούλγαροι... Από τη Θεσσαλονίκη στέλνουν σε όλο τον ελληνότοπο εδώ καραβάνια σαν κι εκείνο που είδαμε. Έρχονται δυο - δυο οι απεσταλμένοι του Έξαρχου και τριγυρνούν εδώ κι εκεί, μπαίνουν στα σπίτια, μοιράζουν χαρτιά τυπωμένα, κάνουν κήρυγμα στα σλαβικά και λένε πως ξέρουν κι από αρρώστιες• γιατροκομούνε ανθρώπους και ζωντανά. Κάνουν βίζιτες προπάντων σε χωριά όπως το Ντιχέμ [4] όπου οι γυναίκες και οι γέροι δεν έχουν ακόμα φωτιστεί. Με απειλές και υποσχέσεις στρατολογούν εδώ κι εκεί μερικούς οπαδούς. Πληροφορούνται πότε θα γίνει κηδεία, γάμος ή βαφτίσι σε κάποιο χωριό κι έρχονται να κάνουν σκάνδαλα. Στο Ντιχέμ υπάρχει μια μειοψηφία ταραχοποιών, πουλημένων στις νέες αυτές ιστορίες, που προσπάθησε με τη βία να βάλει ένα μαθητή τού Έξαρχου στη θέση του δασκάλου. Μεγαλαυχούν ότι και ολόκληρη η Ευρώπη τους υποστηρίζει [1]. Προπάντων έπειτα από την εξέγερση και την ήττα των Κρητικών, η ζωή ενός Έλληνα δεν είναι παρά σταυρικό μαρτύριο. Ακούσαμε υπομονετικά δυο ώρες με το ρολόι, όλη την αφήγηση του παπά, πως οι κερατάδες (ελληνικά στο κείμενο) του έκλεψαν το γάιδαρο και τις κατσίκες του, πως άρπαξαν την παπαδιά του και τη μαστίγωσαν, πως μάτιασαν όλα του τα παιδιά και παρά λίγο να τον κουρέψουν βουλγαρικά ψαλίδια για το προσκύνημά του στο Άγιο Όρος.

▬Τον συμπονέσαμε προπάντων για την μοίρα του να ζη ανάμεσα σε βαρβάρους• όλες οι άλλες δοκιμασίες είναι παροδικές, τούτη όμως εδώ θα κρατήσει πολύ• γιατί παρόλες τις πρασπάθειες του παπά και του δάσκαλου, οι χωριάτες εδώ δεν δείχνουν διάθεση να φωτιστούν.Ο αγώνας κράτησε πολλούς μήνες και οι βουλγαρόφρονες σηκώθηκαν και πήγαν κι έστησαν πιο ψηλά στο βουνό ένα χωριό, το Σέλο (χωριό στα σλάβικα) που χρησιμεύει σήμερα για γενικό επιτελείο των περιπλανώμενων παπάδων τους.

…Φώναζαν ότι έρχεται Βούλγαρος δεσπότης, ότι όλοι οι χριστιανοί της Ευρώπης υποστηρίζουν το Βούλγαρο εναντίον του Έλληνα κι έλεγαν για βεράτια [2] και για ξαλάφρωμα από τους φόρους, που ετοιμάζεται να παραχωρήσει ο σουλτάνος σε όλες τις κοινότητες που θα γίνουν βουλγαρικές. Ο Έλληνας παπάς σιωπούσε, φοβόταν να τα βάλει μ΄αυτούς τους νεοφερμένους που ήξεραν να τα λένε ωραία... Σηκώθηκε όμως ο δάσκαλος και τους έκανε τ΄αλατιού τους αφορισμένους, τους βρωμοσχισματικούς.Το συγγενολόι όμως του νεκρού ούτε ν΄ακούσει δεν ήθελε για βουλγαρική κηδεία.

   [Οι πρώτοι παρασχόντες την αιτίαν  ή οι πρώτοι τον λίθον βαλλόντες]

[1] Ο Μπεράρ δεν αποδίδει και στα τρία χωριά που επισκέφθηκε (διανυκτέρευσε) τις τότε ονομασίες τους. Από την πορεία του και την αναφορά του όμως σε 400 σπίτια προκύπτει, ότι είναι το Λέχοβο δεδομένου ότι η Κλεισούρα τότε αριθμούσε 5.500 ψυχές. Κατά Α.Synvet (Les Greks de I' Empire Ottoman: Etude Statisque et Ethnographique, Contantinopolle, 1878 p.56) το Λέχοβο (Lehova) αριθμούσε 1.800 κατοίκους. Τα άλλα δυο χωριά προφανώς είναι η Βέργα (Μπόμπιστα που την κατονομάζει Μπάσκουρι και το Τοιχιό  (Τιχόλιστα που το κατονομάζει ως Όλιτρα).

Ο κατηφορικόε δρόμος προς την Καστοριά  δεν είναι παρά μια μακριά τσουλήθρα μέσα σε ραβδωτές πέτρες και σε αργιλόχωμα. Ούτε δάση ούτε σύδεντρα ούτε καν μοναχικά δέντρα. Ο τόπος τούτος την αξίζει την ελληνικότητά του• τέτοια γύμνια δεν έχει ούτε ο Μοριάς. Στα πλευρά των βουνών απλώνονται οι πεζούλες των καλλιεργειών. Παντού όπου η πλαγιά δεν είναι κακοτράχαλη, τοιχώματα συγκρατούν με δυσκολία τους χωματοσωρούς που κατολισθαίνουν. Για να κρατηθεί ένα μέτρο γης το έχουν υποστηλώσει σε πολλά σημεία με δυο μέτρα λιθιά. Στην κοίτη ενός ξεροποτάμου η σκιά μερικών πράσινων βαλανόδεντρων σκεπάζει το χωριό Μπάσκουρι. Τα ελληνικά τα καταλαβαίνουν με δυσκολία και μιλούν σλάβικα• δηλώνουν όμως Έλληνες και ζητούν συγνώμη που δεν είναι πιο φωτισμένοι. Φωνάζουν τα παιδιά που βγαίνουν από το σχολείο για να κάνουν τους διερμηνείς. Έρχεται κι ο παππάς κι ο δάσκαλος και τα παράπονά τους είναι τα ίδια με το Ντίχεμ: η ανασφάλεια του βουνού… οι αλβανοί ληστές… οι παπάδες του Έξαρχου.

[2] Βεράτια  (εκτελεστήρια έγγραφα): Τα εξέδιδε η τουρκική κυβέρνηση για διορισμούς νέων βουλγάρων αρχιερέων στη Μακεδονία και θράκη. Το Πατριαρχείο πρόβαλλε πάντοτε αντίσταση στην έκδοσή τους. Το 1890 εκδόθηκαν βεράτια για τις μητροπόλεις Αχρίδας και Σκοπίων). Επίσης οποιοδήποτε Σουλτανικό διάταγμα κατά την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με το οποίο παραχωρούνταν προνόμια ή κάθε είδους απαλλαγές.

[http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B5%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%BF%CE%BD Φιρμάνι και Βεράτιον]

*Κωνσταντίνος Τσώπρος [1] (1885-1966) δικηγόρησε στη Θεσσαλονίκη και στα νεανικά του χρόνια ως περιζήτητος διερμηνέας (γαλλικά, τουρκικά, σλαβωνικά) εξετέλεσε πολυαρίθμους αποστολάς.

ΑΥΕ,  Αρχείον Υπουργείου Εξωτερικών.